პოეზიის პარადიგმა

თუკი თუნდაც ყველაზე მდაბიურს შევხედავ ყველაზე ამაღლებული ხედვით, მაშინ ის, რაც დაწრეტილია მშვენიერებისაგან და ვულგარიზირებულია, ჩემს თვალწინ ქრება, რამეთუ ჩემში არსებული მშვენიერება მყისვე ავსებს ამ ვაკუუმს და ამიტომაა, რომ ყველაზე უმსგავსოსა და საშინელშიც კი შესაძლებელია გულისა და თვალის გამავსებელი საბედნიერო მიზეზის დანახვა. ამის განმაპირობებელი უსახურში მქრალი მშვენიერება კი არაა, არამედ ჩემი დემოკიდებულების განმსაზღვრელი ფაქტორი, ანუ ის, თუ რა და როგორ ხდება ჩემს შინაგან სამყაროში და თუ როგორ და რისთვის განმაწყობს ეს ყოველივე გარესამყაროსთან მიმართებაში-ამგვარად, სახეზეა ადამიანის სუბიექტური და ობიექტური ყოფის არა ოდენ ჰარმონიული ურთიერთმიმართება, არამედ ამ შეხამების ამაღლებული სახე;

და რაოდენ უფრო ნაყოფიერდება და კეთილშობილდება ყოველივე ზემოთქმულის ცხოვრება, როდესაც ჩემს წინ არა აჩრდილადქმნილი მშვენიერებაა, არამედ ამ უკანასკნელის სავსე და მზიური ხორცება. აი, ესაა პოეზია.

დიდი ღრიანკალის, გრიგოლ რობაქიძის მიერ ჩინებული თამადისა და ხელმწიფის მიერ თანამოლხინეთა უკეთეს თვისებათა გამომრჩევ სახეს (“რა უნდა აგონდებოდეს ქართველს”), სწორედ, ეს პოეტური პარადიგმა ესაფუძვლება.

თაური სიტყვის, როგორც ლოგოსის, ენიგმისათვის

ყველაფერს, რასაც ხედავს თვალი, ისმენს ყური, აღიქვამს გრძნობა, მეტყველებს და ყოველივე ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული სიტყვით-ლოგოსით. ყველაფერი ერთმანეთთან კავშირშია და ერთმანეთს ესაუბრება. რამდენადაც ინტენსიური და ძლიერია ეს ურთიერთობა, იმდენად მეტია სიცოცხლე, ანუ ამ მისტიური მეტყველებით სიცოცხლე მარადიულ მოძრაობაშია.

სადაც კი ეს დიალოგი ნავლდება, წყდება, იქ ჩნდება გაქრობა, სიკვდილი, არარა; სადაც კარი ეხშობა მზის მადლსა და სითბოს, იქ ზამთარი ისადგურებს.

სიცოცხლესა და სიყვარულში ჩადებული საკვირველი არსით ყოველივე ყოველივეს ეზიარება და მთლიანობაში მრავალფეროვან ერთიანობას წარმოქმნის.

ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და მარადშობადი საოცრება, რაიც კი უფალს შეუქმნია, დიალოგია, რის უმაღლეს გამოხატულებასაც აღსარებისა და ზიარების საიდუმლო წარმოადგენს.

* * *

გველოსნური (და არა გველური) სიბრძნე: "ვინც დაჭრილია, ის კურნავს": ესკულაპური მისტერია

ვინც ჯოჯოხეთს ბოლომდე არ გაივლის, მან არ იცის სიღრმე. ვინც არ იცის სიღრმე, ის ვერ გახდება ზეცის ზიარი-დიონისური მისტერია

დანტეს "ღვთაებრივი კომედია"("ვეფხისტყაოსანზე" იგივე და მეტი ითქმის) -ინდივიდუალურ და ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობით განფენილი სულიერი კონდიციის მისტერია.

კანდინსკის მოტივებზე

* * *

რა (სული, პიროვნება)? როგორ (სხეული; კანდინსკისთან მხოლოდ ამ პირველ ორს ვხვდებით)? რატომ/რისთვის (პირველი ორის ყოფიერების აზრი, მიზანი)?

ეს სამი კითხვა და მათზე პასუხია ადამიანისა და კაცობრიობის არსებობის თავგადასავალი სამოთხიდან სამოთხემდე.


* * *

"სულიერი ხელოვნებაში" კანდინსკი თანამედროვე მხატვრობას განიხილავს ხელოვანისა და ხელოვნების თეორეტიკოსის მზერით, ეყრდნობა რა ანრი მატისისა და დიდი ღრიანკალის, პაბლო პიკასოს შემოქმედებათათვის დამახასიათებელ ნიშან-თვისებათა ურთიერთშეჯერებას: ფრანგი, როგორც ფერის გურმანი ("Матисс - краска"), ხოლო გენიალური იბერიელი, როგორც ფორმებთან და ფორმებით მოთამაშე სწორუპოვარი ფაკირი ("Пикассо - форма"). ამ ორი დიდი პოეტის მიერ გაკვალული გზა სხვა არაფერია, თუ არა დასავლეთისათვის ჯერ კიდევ პრესოკრატეული დროიდან დამახასიათებელი მენტალიტეტის მერამდენე ჯიუტი გამოხატულება: ობიექტური სამყაროს ატომებამდე დაშლა-შესწავლა, ანუ პირველყოფილ ქაოსამდე დასვლა და ამ ქაოსის საბოლოო დაურვებით მშვენიერების დამტკიცება, კანონიზირება, განხორციელება, ზეცასთან ზიარქმნა (ზუსტად ასეთი თანმიმდევრობით). ნებისმიერ ჯანსაღი სახისმეტყველებითი აზროვნებით დაჯილდოებულ ესთეტს აქ იმთავითვე ორფიკული მეტაფორა ამოუტივტივდება გონებაში. ფერისა და ფორმის მსგავსი შეთანხმებით მათში ჩადებული შინაარსის გადმოცემა მიზნად ისახავს, სწორედ, მატერიით განფენილი კვდომის დაძლევას ამ უკანასკნელისვე დაშლით. უკვე მეორე გენიასთან, სალვადორ დალისთან ვხვდებით იბერიული პოეტური მისტიკის საუკეთესო მონუმენტურ ნიმუშებს "კოსმიური გალა" ("სფეროთა გალათეა"),
"აფეთქებული რაფაელური თავი",
სადაც ბორკილახსნილი, გა-თავის-უფლებ-ული სული შიგნიდან აფეთქებს, ამარცხებს მატერიალურ სხეულს და უმცირეს ნაწილაკებად მიმოფანტავს მას თავის ირგვლივ. არეოპაგიტული ბუნების საიდუმლოა ღვთისმშობლის ფერიცვალების მომენტი, რასაც დალი ხშირად უბრუნდება თავის შედევრებსა, თუ გააზრებებში.

ჩვენთვის საინტერესო აქ სხვა ნიუანსია, რომელიც წარმოადგენს კანდინსკის მიერ დასმული საკითხის კვლევის განვითარებას. ზნეობრივ კრიზისში მყოფი კაცობრიობის ფონზე უკანასკნელი საუკუნის ხელოვნების სხვა და სხვა სფეროში სახეზეა ჩიხისკენ-კატასტროფისკენ მიმართული გეზიდან თავის არიდებისა და სულიერებისკენ დაბრუნების ტენდენცია. დანტე-რუსთაველის მიერ თავიანთ შედევრებში გადმოცემული ინიციაცია ადამის მოდგმის სულიერი თავგადასავლისა და უახლესი პერიოდის ბუმბერაზ ხელოვანების შემოქმედებათა ალეგორიული წინასახეა. მათში გადმოცემულია ისტორიული განზომილებისა და მნიშვნელობის მქონე ერთი დიდი დიონისური მისტერია, სადაც კაცობრიობა მოწოდებულია ღვთის სამეფოს "ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქუეყანასა ზედა" დასამკვიდრებლად. ადამის მოდგმა თითოეული ჩვენთაგანისაგან შედგება და ამიტომ, ტოტალური კათარზისის პრობლემა ინდივიდუალური ტრაგედიიდან იღებს სათავეს. ადამიანი ისევე, როგორც მთელი კაცობრიობა, საკუთარი დეკადანსით ან ჯოჯოხეთშივე დაამარცხებს კვდომას, ან დაღუპავს თავს სამოთხიდან სამოთხემდე სავალ საბედისწერო გზაზე. ამიტომ, ქრისტესა და ბარაბას არჩევანის დილემის გასაღები ზემოთგანხილულ საკითხშიც შეიძლება ვიპოვოთ.

რაც უფრო უშუალოდ ცხოვრობს ამ ყოველივეს ადამიანი, მით უფრო იცის მან ტრაგიზმის სიღრმე, ხოლო რაც უფრო მეტად ჩაუღრმავდა ადამიანი საკუთარი შინაგანი სამყაროს წკვარამებს, მით უფრო მწიფეა იგი ცათა წიაღში დამკვიდრებისათვის.

მისტერიის გაცხადება

როცა სიტყვებით გამოთქვამ იდუმალებას, ხშირად თაური ძალა ეკარგება და ადრინდელთან შედარებით უდარესი ხდება. გაცილებით მარტივია სიტყვიერად გააცხადო მზიური აპოლონის მიერ დაფნესადმი ყოველდღიური ლტოლვის შინაარსი, მაგრამ სულ სხვაა, როცა მისი ზერელე მიღება-გაცხადების მაგივრად ხდება ამ შინაარსის გათავისება; მაშინ მისტერია მთელი შენი არსების გაკავებას იწყებს და ცხადდება უკვე არა სიტყვებით, არამედ მთლიანად შენი ცხოვრებით, თავად შენ ხდები უზენაესი იდუმალების სიტყვა და არ არსებობს რაიმე უფრო ხმამაღლად თქმული, ვიდრე ამგვარად გაცხადებული ჭეშმარიტება.

ქართულ ენაში არსებობს ზემოთქმულის აღმნიშვნელი ბრწყინვალე სიტყვა: მოწამე.